Pse shqiptarët paguajnë 77% më shtrenjtë për ushqimet? Një analizë e kostos së lartë të tryezës sonë
Shqiptarët paguajnë çmime ndjeshëm më të larta për ushqimet, jo vetëm krahasuar me vendet e Bashkimit Europian, por edhe me fqinjët tanë në Ballkan.
Kjo është një barrë e rëndë për buxhetin familjar, ku një pjesë e konsiderueshme e të ardhurave shkon drejt shportës së ushqimeve. Sipas të dhënave të ndryshme, çmimet e ushqimeve në Shqipëri janë rritur me rreth 67% mes viteve 2015 dhe 2025, ndërsa një studim i vitit 2024 tregoi se ato ishin mesatarisht 79.7% më të larta se në tregjet e BE-së.
Por cilat janë arsyet pas kësaj kostoje të lartë?
Ndikimi i Politikave Shtetërore dhe Fiskale
Përqindja prej “30% që i merr mbreti” (Edi Rama) ndonëse jo një shifër e saktë ekonomike, thekson rolin e politikave fiskale. Shqipëria aplikon një TVSH standarde prej 20% për shumicën e produkteve, përfshirë ushqimet.
Kjo është një normë relativisht e lartë, sidomos kur krahasohet me vendet fqinje si Kosova (8%), Serbia (10%) apo Maqedonia e Veriut (5%), të cilat aplikojnë tarifa të reduktuara për produktet ushqimore bazë. Një TVSH e lartë ndikon drejtpërdrejt në çmimin final që paguan konsumatori. Mungesa e subvencioneve të mirëfillta dhe e politikave mbështetëse për prodhuesit vendas, si dhe burokracia, mund të rrisin kostot e prodhimit dhe importit, të cilat më pas reflektohen në çmime.
Monopolet dhe Oligopolet: Fuqia e Bizneseve të Mëdha
Përmendja e emrave si “Samir Mane” dhe “Shefqet Kastrati” me nga “20% secili” sugjeron shqetësimin për dominimin e tregut nga grupe të mëdha biznesi. Ky dominim mund të çojë në mungesë konkurrence dhe aftësi për të diktuar çmimet.
Balfin Group, i drejtuar nga Samir Mane, është një konglomerat i madh me interesa të gjera në tregtinë me pakicë (përmes supermarketeve si Spar dhe dyqaneve Neptun), zhvillimin e pronave, dhe bankat. Kur një numër i vogël kompanish kontrollojnë zinxhirin e shpërndarjes, ato kanë më shumë fuqi për të vendosur çmimet, duke e bërë tregun më pak konkurrues. Kjo shpesh rezulton në çmime më të larta për konsumatorët.
Edhe pse Kastrati Group, e drejtuar nga Shefqet Kastrati, njihet më shumë për karburantet dhe ndërtimin, ndikimi i përgjithshëm i grupeve të mëdha në ekonomi mund të prekë indirekt koston e ushqimeve përmes kostove të transportit apo ndikimit në sektorë të ndryshëm të tregtisë. Këto grupe mund të përfitojnë nga lidhjet e tyre për të mbajtur pozita dominuese, duke shkaktuar atë që njihet si “diskriminim çmimi” – kur i njëjti produkt shitet më shtrenjtë në Shqipëri sesa në tregjet e tjera europiane.
Korrupsioni dhe Ndikimi Politik: “Opozita që mbyll gojën”
Përqindja “7% që i merr opozita që të mbyllë gojën” pasqyron shqetësimin e publikut për korrupsionin dhe lidhjet mes biznesit dhe politikës. Një mjedis ku korrupsioni është i përhapur mund të shkaktojë favorizime ndaj kompanive të caktuara, mungesë transparence dhe dobësim të rregulloreve, duke penguar konkurrencën e ndershme.
Kur opozita, në vend që të denoncojë dhe të luftojë këto praktika, mund të jetë pjesë e sistemit, besimi publik bie dhe problemet strukturore mbeten të pazgjidhura. Kjo situatë mund të lejojë abuzimin me çmimet dhe mirëmbajtjen e monopoleve në dëm të qytetarëve.
Faktorë të Tjerë Shtesë që Ndikojnë në Kosto
Përtej këtyre, disa faktorë të tjerë kontribuojnë në rritjen e çmimeve:
- Varësia nga importet: Shqipëria importon një pjesë të madhe të produkteve ushqimore, duke e bërë vendin të ndjeshëm ndaj luhatjeve të çmimeve në tregjet ndërkombëtare dhe kostove të transportit.
- Kostot e logjistikës: Edhe pse jo gjithmonë të dukshme, kostot e transportit, magazinimit dhe shpërndarjes shtojnë në çmimin final.
- Rritja e turizmit: Fluksi i lartë i turistëve, veçanërisht në zonat urbane dhe bregdetare, rrit kërkesën, duke ndikuar gjithashtu në inflacionin e çmimeve të ushqimeve.
- Pagat e ulëta: Pavarësisht çmimeve të larta, pagat në Shqipëri mbeten ndër më të ulëtat në rajon. Kjo do të thotë se shqiptarët shpenzojnë një pjesë më të madhe të buxhetit të tyre për ushqim (rreth 40% e shpenzimeve familjare), duke e bërë këtë problem edhe më të rëndë.
Problemi i çmimeve të larta të ushqimeve në Shqipëri është kompleks dhe kërkon një qasje të gjerë, duke nisur nga rishikimi i politikave fiskale, forcimi i konkurrencës, dhe lufta e pakompromis ndaj korrupsionit dhe monopoleve. Vetëm atëherë tryeza shqiptare do të bëhet më e përballueshme për çdo familje.
